Психология

Дар солҳои 60-ум аввалин тадқиқоти этологии рафтори кӯдакон гузаронида шуд. Якчанд корхои асосиро дар ин соха кариб дар як вакт Н.Блэртон Чонс, П.Смит ва Ч.Коннолли, В.Макгрю анчом доданд. Дар аввал як қатор ифодаҳои тақлидӣ, мавқеъҳои хашмгин ва дифоъӣ дар кӯдакон тавсиф карда шуда, бозии гуворо ҳамчун шакли мустақили рафтор ҷудо кардааст [Блуртон Ҷонс, 1972]. Охирин рафтори кӯдакони аз дусола нӯҳмоҳа то чорсола нӯҳмоҳа дар хона ва дар боғча (дар ҳузури волидон ва бе онҳо) мушоҳидаҳои муфассал гузаронида, мавҷудияти фарқиятҳои гендериро дар рафтори иҷтимоӣ нишон дод. Онҳо инчунин пешниҳод карданд, ки фарқиятҳои шахсияти инфиродӣ метавонанд дар асоси маълумот дар бораи зуҳуроти рафтори беруна тавсиф карда шаванд [Смит, Коннолли, 1972]. В.Макгрю дар китоби худ «Омӯзиши этологии рафтори кӯдакон» этограммаи муфассали рафтори кӯдакон дода, татбиқи мафҳумҳо ва мафҳумҳои этологиро, аз қабили ҳукмронӣ, территориалӣ, таъсири зичии гурӯҳҳо ба рафтори иҷтимоӣ ва сохтори таваҷҷӯҳ [МакГрю, 1972]. Пеш аз ин, ин мафҳумҳо ба ҳайвонот дахл доранд ва асосан аз ҷониби приматологҳо васеъ истифода мешуданд. Тањлили этологии раќобат ва бартарият дар байни кўдакони синни томактабї имкон дод, ки ба хулосае ояд, ки иерархияи бартарият дар чунин гурўњњо ба ќоидањои гузариши хаттї итоат мекунад, он дар ваќти ташаккули коллективи иљтимої зуд муќаррар мегардад ва бо мурури замон устувор мемонад. Албатта, масъала аз халли пурраи он дур нест, зеро маълумотхои муаллифони гуногун чихатхои гуногуни ин падидаро нишон медиханд. Тибқи як ақида, бартарият бевосита ба дастрасии имтиёзнок ба захираҳои маҳдуд алоқаманд аст [Strayer, Strayer, 1976; Чарлзворт ва Лафреньер 1983]. Ба ақидаи дигарон — бо қобилияти муошират бо ҳамсолон ва ташкили робитаҳои иҷтимоӣ, ҷалби таваҷҷӯҳ (маълумоти мо дар бораи кӯдакони рус ва қалмӣ).

Дар кори этиологияи кӯдакон омӯзиши муоширати ғайривербалӣ ҷои муҳимро ишғол кардааст. Истифодаи системаи рамзгузории ҳаракатҳои рӯй, ки аз ҷониби П.Экман ва В.Фризен таҳия шудааст, ба Г.Остер имкон дод, ки тифлон тамоми ҳаракатҳои мушакҳои тақлидиро, ки ба калонсолон хос аст, иҷро кунанд [Остер, 1978]. Мушоҳидаҳои чеҳраи кӯдакони бино ва нобино дар заминаи табиии фаъолияти рӯзона [Eibl-Eibesfeldt, 1973] ва аксуламалҳои кӯдакон дар ҳолатҳои таҷрибавӣ [Чарлзворт, 1970] ба хулосае омаданд, ки кӯдакони нобино аз имкони омӯзиши визуалӣ ифодаҳои монандро дар ҳолатҳои якхела нишон медиҳад. Мушоҳидаҳои кӯдакони аз ду то панҷсола имкон доданд, ки дар бораи васеъ кардани репертуари умумии ифодаҳои тақлидӣ ҳарф занем [Абрамович, Марвин, 1975]. Бо афзоиши салоҳияти иҷтимоии кӯдак аз 2,5 то 4,5 сола, басомади истифодаи табассуми иҷтимоӣ низ зиёд мешавад [Чейн, 1976]. Истифодаи равишҳои этологӣ дар таҳлили равандҳои рушд мавҷудияти заминаи модарзодии ташаккули ифодаи чеҳраи инсонро тасдиқ кард [Hiatt et al, 1979]. Ц.Тинберген дар психиатрияи бачагона усулхои этологиро барои тахлили зухуроти аутизм дар кудакон татбик намуда, диккатро ба он чалб намуд, ки канорагири аз нигох, ки барои кудакони аутист хос аст, аз тарси алокаи ичтимои ба амал меояд.

Дин ва мазҳаб